Gemeentewapen

door Edwin Hamelink

Het gemeentewapen van Terneuzen heeft er door de eeuwen heen niet altijd hetzelfde uit gezien. Het oorspronkelijke wapen van Terneuzen was bijna gelijk aan het wapen van de Provincie Zeeland. Alleen kreeg de leeuw in het wapen van Terneuzen een sleutel in de rechterpoot. Dit heeft te maken met de manier waarop Terneuzen haar stadsrechten heeft ontvangen. 

Sedert 1572 was de administratie van Terneuzen opgedragen aan Axel. Op 23 april 1584 heeft Terneuzen van Willem van Oranje stadsrechten gekregen. Dit omdat Axel onder Spaans bewind lag. Als wapen kreeg Terneuzen het wapen van de provincie Zeeland, met één van de sleutels uit het wapen van Axel, waardoor te kennen werd gegeven dat Terneuzen een Zeeuwse en geen Vlaamse stad was. Tevens werd door de sleutel te kennen gegeven dat Terneuzen de sleutel was van het Axeler Ambacht, dit omdat Axel de kant van de Spanjaarden had gekozen. 

Het bezit van het gemeentewapen van het toenmalige Neuzen werd op 31 juli 1817 bevestigd door de Hoge Raad van Adel en door de Minister van Justitie bij besluit van 31 juli 1817. Het wapen werd als volgt vastgesteld: "Een leeuw van keel (rood), zwemmende op een zee van lazuur (blauw) en zilver en houdende een sleutel van lazuur in zijn rechterpoot, het schild van goud, alles gedekt door een kroon met 5 fleurons, alles van goud." 

Over het wapen van de provincie Zeeland, waar dat van Terneuzen aan ontleend is, kan nog het volgende worden vermeld. Als basis voor het Zeeuwse wapen diende het wapen van het oude graafschap Holland (thans Zuid-Holland). Bij het Zeeuwse wapen wordt leeuw en schild voor de helft omspoeld door golven. Het wapen van het graafschap Holland en van Zeeland zijn in de 11e of 12e eeuw ontstaan. 

Zoals U leest is de sleutel die de Terneuzense leeuw vasthoudt afkomstig uit het wapen van de gemeente Axel. Maar hoe komt Axel nu aan sleutels in zijn wapen? In het wapen van Axel staan vijf sleutels afgebeeld. Drie van deze azuren (blauwe) sleutels zijn ontleend aan het wapen van de St. Pietersabdij te Gent, die in Zeeuws-Vlaanderen grote bezittingen bezat. De helft van het Axelse wapen bestaat uit twee azuren sleutels, verbonden door een keper van keel (rood) met aan weerszijden een St. Jacobsschelp van zilver, alles op een veld van goud. Dit was het oorspronkelijke wapen van het Axelambacht. Het wapen van het Axelambacht werd in het gemeentewapen gevoegd toen Axel en het Axelambacht op 14 mei 1565 door Philips II in bestuur werden verenigd. 

Na de herindeling van 1970 

Na de gemeentelijke herindeling van 1 april 1970 was een nieuw gemeentewapen nodig. Het gemeentebestuur van Terneuzen wenste een wapen waarin de wapens van de voormalige gemeenten Zaamslag, Hoek en Biervliet verwerkt waren. De opdracht voor het nieuw te ontwerpen gemeentewapen werd gegeven aan heraldicus (heraldiek = wapenkunde) Mr. G.A. Bontekoe, oud burgemeester van Oosterwolde (Fr.). 
Het oude wapen van Terneuzen bleef behouden, alleen kreeg de leeuw een schildje op de schouder waar de wapens in verwerkt waren van de voormalige gemeenten die nu tot Terneuzen gingen behoren. In het schildje zijn de penningen terug te vinden uit het wapen van Biervliet, de burcht uit het wapen van Hoek en de zwaluw uit het wapen van Zaamslag.

 

 

Wapen Terneuzen voor 1970

Het nieuwe wapen werd verleend bij Koninklijk Besluit van 6 januari 1971, no. 4. De officiële beschrijving luidt als volgt: 

"Golvend doorsneden, I in goud uitkomende leeuw van keel (rood), getongd en genageld van azuur (blauw) met in zijn rechtervoorklauw een sleutel van azuur, en een gedeeld schouderschild; A. in keel een versmald kruis van goud, in elk kwartier vergezeld van vijf penningen van hetzelfde gesplaatst 2, 1, 2: B. doorsneden; a. in azuur een geopende burcht met drie kantelen van zilver; b. in goud een links geplaatste vliegende zwaluw van sabel (zwart); II. golvend gedwarsbalkt van azuur en zilver van zes stukken. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee parels". 

Een wapen wordt overigens in spiegelbeeld beschreven. Dit stamt uit de tijd dat het wapenschild diende om de krijger te beschermen. Het schild wordt dan ook vanaf het standpunt van de krijger, die het schild voor zich hield, beschreven. De namen van de kleuren dateren nog uit vroeger tijden, toen de herauten op de riddertoernooien de gevoerde wapens optekenden in boeken.

De gemeentelijke herindeling van 1 januari 2003 

Op 1 januari 2003 zal de gemeentelijke herindeling plaatsvinden waarbij door de gemeenten Axel, Sas van Gent en Terneuzen de nieuwe gemeente Terneuzen zal worden gevormd. Voor deze nieuwe gemeente is een nieuw wapen ontworpen door Dingeman de Koning van Flandria Design uit Axel. Het nieuwe wapen van Terneuzen heeft er nu sluisdeuren bij gekregen, afkomstig uit het wapen van Sas van Gent. Deze sluisdeuren komen al in het wapen van Sas van Gent voor sinds 1564. De leeuw in het Terneuzense wapen heeft nog steeds de sleutel in de rechterklauw refererende aan de stadsrechten die Terneuzen in 1584 verkreeg en ook aan het feit dat Axel thans deel uitmaakt van de nieuwe gemeente Terneuzen. De sleutel komt voor in het wapen en zegel van Axel sinds het jaar 1244. De leeuw draagt geen schild meer op de schouder. Het zou ondoenlijk zijn om van alle kernen die Terneuzen na de herindeling van 2003 kent de elementen op te nemen uit de oude wapens.

 

Wapen Terneuzen na 1970

 

 

 

Het nieuwe wapen met ingang van 1 januari 2003