Stadsrechten Terneuzen

Terneuzen had zonder Axel nooit stadsrechten gekregen 

door Edwin Hamelink

Na een lang proces van bestuurlijke besluitvorming werd op 1 januari 2003 de nieuwe gemeente Terneuzen gevormd. Eén gemeente voor de kanaalzone in Zeeuwsch-Vlaanderen, gevormd door de voormalige gemeenten Sas van Gent, Axel en Terneuzen. We kijken even terug naar het ontstaan van de onafhankelijkheid van de gemeente Terneuzen als bestuurlijke eenheid. 

Enkele maanden voor zijn onverwachte dood, op 23 april 1584, gaf Prins Willem van Oranje stadsrechten aan het toen nog kleine Terneuzen. Het een en ander had te maken met het feit dat de naburige stad Axel op 1 november 1583 onverwacht weer onder Spaans beheer was gekomen. Nu in Axel Spaanse rechters het weer voor het zeggen hadden, werd in Terneuzen een Staatse rechtbank geinstalleerd. Omdat de Terneuzenaren ook niet meer de weekmarkt in Axel konden bezoeken, en om de handel met de vijand te beperken, werd Terneuzen het recht gegund een weekmarkt te houden. 

Rechten 
De stadsrechten, die door landvoogd Leicester na Oranjes dood bevestigd werden, gaven Terneuzen verder het recht om er een weeskamer op na te houden en accijnzen te heffen. Nu Terneuzen stadsrechten had gekregen, had de stad ook een stadhuis nodig. Het duurde tot 1594 voordat er een geschikt pand was gevonden. Halverwege wat nu de Noordstraat heet, betrokken de stedelijke diensten een woonhuis dat grondig werd verbouwd en voorzien van een torentje. 

Te klein 
Het gebouw bleek al snel te klein. Verbouwingen volgden in.1607 en 1609. Ongeveer veertig jaar later bleek het verbouwde woonhuis absoluut met meer te voldoen. Het gebouw werd gesloopt en op dezelfde locatie, alleen enkele meters oostwaarts, waardoor de straat ter plaatse wat breder werd, werd een nieuw stadhuis opgetrokken met een eehte toren en een echte gevangeniskelder. De toren bleef bijna tweehonderd jaar overeind staan, totdat in 1807 de autoriteiten meenden dat de toren verlaagd moest worden en voorzien moest worden van een semafoor voor marinesignalen in de lijn Antwerpen-Vlissingen. 
Het uit 1647 daterende stadhuis in de Noordstraat werd laatstelijk totaal vernieuwd in 1859. De vernieuwingen aan bet pand - de toren kreeg een gotische boog - vielen niet bij iedereen in goede aarde, omdat veel buitenstaanders het stadhuis door die toren aanzagen voor een rooms-katholieke kerk. Het negentiende eeuwse stadhuisje, waarin vandaag de dag fotozaak Sinke gevestigd is, bleek begin twintigste eeuw al te klein. In 1920 werd in de gemeenteraad de wenselijkheid van een nieuw onderkomen voor de gemeentelijke diensten reeds geopperd, maar het zou tot 1947 duren voor de raad besloot om een nieuw stadhuis te bouwen aan bet Oostelijk Bolwerk. 

Bakema 
Pas in 1962 kwamen de eerste contacten tussen gemeente en het Rotterdamse architectenbureau Van den Broek en Bakema tot stand. Het contact resulteerde uiteindelijk in een ontwerp- en bouwopdracht voor bet bureau. Het zou uiteindelijk nog tot 9 mei 1973 duren voordat bet monumentale gebouw van Bakema officieel in gebruik kon worden genomen. Op bet moment dat mr W. J. Geertsema, toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, het gebouw officieel opende, was Bakema’s gebouw ook alweer te klein. De gemeentelijke herindeling van 1970 had de gemeentelijke diensten drastisch doen toenemen. Sinds 1970 waren enkele gemeentelijke diensten in andere gebouwen binnen het stadscentrum gehuisvest. In 1996 het nieuwe stadskantoor van architect Van Velsen in gebruik genomen. Hiermee kwam een einde aan de periode van inefficiëntie, waarin de gemeentelijke organisatie was verdeeld over meerdere gebouwen in Terneuzen.